Предки жителей Костюковичского района - радимичи

Похоже, что в бассейне реки Сож нашими предками в Костюковичском, Кричевском, Хотимском, Климовичском, Славгородском, Чериковском районах были племена Радимичей.
НА ЗЕМЛЯХ РАДЗІМІЧАў

Канец ІХ ст. прыносіць новыя пісьмовыя звесткі пра насельніцтва, якое жыло у басейне Сожа. Летапісец згад-вае, што Пасожжа насяляла славянскае племя радзімічаў, якія прыйшлі сюды «з ляху». «Радимичи и вятичи отъ ляховь. Бяста бо два брата в лясехь, Радим а другьiи Вятко и пришъдша седоша Радимь на Съжю и прозва-шася радимичи. Бяше же радимичи от рода ляховь». Сярод гісторыкаў і археолагаў даўно дыскутуецца пытанне, што гэта значыць — «з ляху»: з самой Польшы ці гэта проста накірунак — з захаду. Даследчыкі, якія вывучаюць гэтае пытанне, адзначаюць падабенства гідраніміі Сожа з гідраніміяй вярхоўяў Днястра у Карпатах. У той жа час некаторьiя радзіміцкія упрыгожанні надта падобныя да севяранскіх (плямёны, што у ІХ — ХІ ст. жылі на тэрыторыі, якую раней засялялі роменцы, — Чарнігаўшчына, Арлоўшчына). Гэта дало падставу у апошнія часы выказаць гіпотэзу, што летапісныя радзімічы — вынік змешвання роменска-боршчаўскага насельніцтва;- якое асвойвала Пасожжа з VІІІ ст. і прыйшло сюды з Паднястроўя.

Калі яны маглі сюды перасяліцца і чым гэта было выклікана? Верагодна, гэтай прычынай было перасяленне з міжрэчча Дняпра і Дона у Цэнтральную Еўропу уграў (венграў), першыя звесткі аб нападах якіх датуюццца 862 г. Магчыма, з гэтага часу і пачалося перасяленне радзімічаў з Паднястроўя на Пасожжа. Ва усякім разе пачатак гэтага працэсу трэба шукаць не вельмі далека ад 885 г., бо інакш для Кіева наўрад ці было б загадкай, каму плацілі даніну радзімічы. «В лъто 6393 (885). Посъла Олегь къ радимичем, река «Кому дань даете». Они же реша «Козарам». И рече имъ Олегь: «не дайте козарамь, нъ мънь дайте. И вдаша Олгови по шълягу, якоже и козаром даяху. И бъ обладал Ольгь поляны и древляны и съверь и радимичи».

Костюковичские и Климовичские радимичи в борьбе и союзе с Киевом

Летапіснае паведамленне 885 г. гаворыць аб тым, што радзімічы добраахвотна увайшлі у ствараемую Кіевам канфедэрацьiю усходнеславянскіх плямен, захаваўшы пэўны «суверэнітэт», аб чым сведчыць наяўнасць у кіеускіх саюзнікаў «великих и светлых князей», хоць летапісец і падкрэслівае, што яны «под Ольгом суше». Разам з палянамі і іншымі славянскімі пляменамі радзімічы удзельнічалі у" 907 г. у паходзе на Царград (Канстанцінопаль) і атрымлівалі даніну.

Але у другой палове Х ст. радзімічы выйшлі са складу ствараемай Кіевам канфедэрацыі. Верагодна, гэта адбылося пры Святаславе Ігаравічу, які больш увагі надаваў барацьбе з Візантыяй і Хазарыяй, чым унутраным справам.

3 прыходам да улады у Кіеве Уладзіміра Свяціцеля пачаўся новы этап у падпарадкаванні Кіеву усходнеславянскіх плямен. У 984 г. яго ваявода Воўчы Хвост на р. Пясчані, на поудзень ад Гомеля — буйным племянным цэнтры радзімічаў, разбіў іх і яны канчаткова увайшлі у склад Кіеўскай Русі: «В льто б492 (984). Иде Володимир на радимичь. И бъ у него воевода Волчий Хвост и посла пред собою Володимир Волчия Хвоста и съръте радимичь на ръць Пъсчань, и побъди Волчий Хвост радимичь».

Безусловно, что в летописях отражены только наиболее значимые события покорения радимичей. В то же время борьба за сохранение ими своей независимости шла и в других районах их земли. Одним из центров, откуда шло покорение радимичей, был Стародуб. Летописи молчат о тех событиях, которые произошли здесь на рубеже Х - ХI в., Но среди жителей д. Жеча (Жечи), расположенной к северу от Стародуба, сохранилась легенда, что городище на берегу р. Жечи, которое датируется Х - ХI в., было построено в качестве сторожевой крепости на границах с владениями некоего князя Хала, с которым шла долгая и ожесточенная борьба. В этой связи интересным являться тот факт, что как хронологически, так и геоаграфически это представление соответствует событиям, связанным с борьбой радимичей за независимость. За р. Жечей начиналась земля радимичей и, возможно, владения радимичского князя Хала охватывали и сегодняшнею Костюковщину.

Пра падзеі, што адбываліся на зямлі радзімічаў у ХІ ст., нічога невядома. Летапісы абыходзяць гэты рэгіен сваей увагай. Аднак, улічваючы, што у выніку міжусобіцы паміж Яраславам Мудрым і Мсціславам Уладзіміравічам Кіеўская Русь да 1036 г. была падзелена паміж імі па Дняпры, а землі па яго левабярэжжы засталіся за Чарнігавам, у якім сядзеў Мсціслаў, можна меркаваць, што землі радзімічаў былі пад яго уплывам. Тут паступова на аснове невялікіх умацаваньiх радзіміцкіх цэнтраў —, гарадзішчы «Гарадзец» у Крычаве ("Городец" в Кричеве) і «Замкавая гара» у Слаўгарадзе (Замковая гора в Славгороде) — ішоў працэс феадальнага асваення радзімічаў: паступова мясцовая племянная вярхушка замянялася чарнігаўскімі намеснікамі, распаўсюджвалася падаткаабкладанне і хрысціянізавалася насельніцтва. Безумоўна, што пасля актыўнага пашырэння гэтых з'яў патрэбны былі і больш дробныя апорныя пункты на месцах, у якасці якіх маглі выступаць сельскія паселішчы. Але яны пакуль археолагамі не вывучаліся. 

Найважнейшай падзеяй у гісторыі усходніх славян было прыняцце імі хрысціянства. Першае знаемства з ім адбылося даволі рана — падчас ваенных і гандлевых паходаў на Царград,  праз візантыйскіх місіянераў і гандляроў. Але афіцыйнае хрышчэнне кіеўскага князя Уладзіміра у 988 г. паклала пачатак паступоваму распаўсюджванню хрысціянства па усходнеславянскіх абшарах.

Обряды похорон умерших у радимичей в древних Климовичском и Костюковичском районах до христианства

Пытанне аб часе распаўсюджання хрысціянства у зямлі радзімічаў з-за адсутнасці канкрэтных пісьмовых крыніц магчыма разглядзець толькі на падставе змены пахавальнага абраду. Пісьмовыя крыніцы так апісваюць паганскі пахавальны абрад радзімічаў: «И аше къто умьряше, творяху тризну надь нимь, и посемь сътворяху краду велику, и възложаху на раду мьртвь-ца, и съжьжаху, и посемь, събравьше кости, въложаху въ судину малу, и оставляху на стълпь на путехь...»

Апісаны пахавальны абрад — трупаспаленне знаходзіць поўнае пацвярджэнне пры даследаванні ранніх радзіміцкіх курганоў. Нябожчыiка клалі на «краду велику» — на спецыяльна складзены касцер з бярвення, на якім яго і спальвалі. Вакол кастра дадатко-ва распальвалася вогненнае кола, каб не было відаць спальвання трупа. По-тым спаленыя косці збіралі у гаршчок — «судину малу» і ставілі у невялікі домік-церамок вышьiней 0,8 м-«столп». Зразумела, што праз 1000 гадоў рэшткі гэтых стаўпоў знайсці немагчыма. Але праз некаторы час радзімічы, спаліўшы нябожчыка, пачалі насыпаць курган над рэшткамі трупаспалення. Такі абрад пахавання трупаспаленне пад курганом — прасочаны у курганным могільніку каля в. Валынеж і датуецца Х ст.

Прыняцце хрысціянства не пры-вяло адразу да яго поўнай перамогі. Зломленае на дзяржаўным узроўні, паганства працягвала існаваць у выглядзе розных перажыткаў, захаванні паганскіх элементаў пахавальнага абраду, нягледзячы на жорсткія патра-баванні царквы і улад. Праваслаўе не змагло канчаткова іх вынішчыць і было вымушана прыстасавацца да іх.

На змену трупаспаленню пад уплывам распаусюджання хрысціянства напачатку ХІ ст. прыходзіць трупапалажэнне. Але да канца гэтага стагоддзя у радзімічаў пахаванні нясуць на сабе сляды уздзеяння агню. Нават больш: калі у канцы ХІ ст. радзімічы цалкам адмовіліся ад трупаспалення нябожчыкаў, вера у ачышчальную сілу агню працягвала захоўвацца. І у ХІІ ст. перад тым як пахаваць нябожчыка пад курганом, месца будучага пахавання ачышчалася агнем — распальваўся вялікі касцер. Гэтая традыцыя на землях радзімічаў з невялікай інтэрпрэтацыяй захоўвалася даволі доўга. Так, яшчэ у канцы мінулага стагоддзя на Клімаўшчыне этнографамі быў зафіксаваны абрад кідаць у магілу гарачае вуголле; яго прыносілі у гаршку, з якога абмывалі нябожчыка.
Раннехрысціянскія курганныя пахаванні радзімічаў даволі багатыя на бытавыя рэчы. Нябожчыка хавалі з яго любімымі рэчамі, упрыгожаннямі. Так, у курганным могільніку каля в. Калодзецкая было даследавана пахаванне па абрадзе трупапалажэння на попельным пласце, вышэй якога ішоў пласт вогнішча-трызны — баявых намінальных ігрышчаў, якія былі прызваныя адагнаць дух смерці ад жывых. У пахаваннях знойдзены шкляныя пацеркі, бронзавыя і білонавыя сяміпрамяневыя і бранзалетападобныя скроневыя кольцы, бранзалеты, пярсценкі, шыйныя грыўны, падвескі у выглядзе званочкаў і крыжыкаў, бронзавая літая фігурка з выявай прывязанага да каня чалавека. Але ж па хрысціянскім веравызнанні з наступленнем «канца свету» адбудзецца уваскрэсенне нябожчыкаў і над кожнай душой і целам адбудзецца «суд божий», на які неабходна з'явіцца без матэрыяльных каштоўнасцей. Гэтае палажэнне царква патрабавала вытрымліваць у нормах пахавальнага абраду, згодна з якім нябожчыка трэба было хаваць без рэчаў. І паступовае усталяванне такога абраду добра бачна на матэрыялах курганных могільнікаў. На працягу ХІІ ст. пахаванні пазбаўляюцца упрыгожанняў і іншага матэрыялу, што з'яуляецца сведчаннем паступовага распаусюджвання хрысціянства. Аднак адбывалася гэта вельмі павольна. Да сярэдзіны ХІІ ст. паганскія перажыткі прасочваюцца даволі добра. Верагодна, толькі пасля таго як у сярэдзіне ХІІ ст., у 1136 г., у Смаленскім княстве была арганізавана самастойная епархія, справа хрысціянізацыі гэтых зямель пайшла хутчэй.

Подчинение Смоленским  Черниговского княжества и Костюковичских земель в ХІІ веке

У такім стане знаходзілася Пасожжа да пачатку ХІІ ст., якое крута змяніла павольную плынь гісторыі краю. У 1125 г. на аснове Смаленскай воласці Кіеўскай Русі было утворана самастойнае Смаленскае княства. Пачынальнік дынастыі смаленскіх князеў Мсціслаў Мсціславіч (які, дарэчы, залічаны у пантэон беларускіх святых) — унук Уладзіміра Манамаха, быу адным з самых энергічных палітычных дзеячаў свайго часу, здолеў значна павялічыць памеры першапачатковага княства.

Адным з накірункаў яго энергічных памкненняу быў поўдзень. Расціслаў уважліва сачыу за падзеямі, што адбываліся у Чарнігаўскім княстве, спадзеючыся далучыць да Смаленска асвоеныя Чарнігавам паўночныя землі радзімічаў. І так тая нагода хутка здарылася. У 1127 г. пачалася усобіца паміж чарнігаўскімі князямі. У яе вьiмушаны быў умяшацца Мсціслаў Уладзіміравіч кіеўскі, бацька Расціслава смаленскага. Яго абурэнне дзеяннямі чарнігаўскіх князеў было такім вялікім, што спатрэбілася умяшанне царквы, каб замірьщь Мсціслава з чарнігаўцамі. Менавіта гэты складаны для Чарнігава момант і скарыстаў Расціслаў, каб за спінаю бацькі далучыць да Смаленска паўночныя землі радзімічаў, на якіх былі пабудаваны новыя памежныя крэпасці у Прапоі (Слаўгарадзе), Кречюце (Крычаве), Мсціславе, Расціслаўлі (Рослаўлі).

Захват в 1127 северных земель радимичей не был единственным наступлением Ростислава на Черниговское княжество. В 1142 Ростислав Мстиславич, использовав новую усобицу между черниговскими князьми, двинул свои дружины против Игоря и Святослава князей Ольговичей и захватил земли между Сожем и Ипутью, в том числе и сегодняшней Костюковщины.

События 1127 и 1142 стали на долгое время незаживающей раной в смоленско - черниговских взаимоотношениях. В течение всей второй половины XII в. в летописях неоднократно встречаются сообщения о конфликтах между Смоленском и Черниговом за эти земли. Даже после смерти Игоря, у которого не осталось наследников, этот вопрос поднимался неоднократно. Летописи ничего не говорят нам об этом при жизни Ростислава Мстиславича, однако после его смерти (11б7) Святослав Ольгович черниговский поднял вопрос. В 1174 при киевском княжении Романа Ростиславича был заключен «Романов ряд», который каким-то образом регулировал споры. Однако попытка Святослава Ольговича в 1190 пересмотреть соглашение не принесло пользы Чернигову. Рюрик Ростиславич - сын Ростислава Мстиславича в ответе Святославу подчеркивал, что уйти «из Романова совета» он ему не позволит, и возвращал крестные грамоты, что означало начало войны. Чернигов оказался перед угрозой новой войны с объединенной коалицией Мстиславичей, к которой он не был подготовлен. Святослав был вынужден целовать Ростиславичем крест «на всей их воли». Граница осталась стабильной, а земли нынешней Костюковщины - в составе Смоленского княжества.

Расселение людей и торговые пути на   Костюковщине 1000 лет назад

Размяшчэнне зямель Касцюкоўшчыны паміж дзвюма буйнымі рэкамі — Сожам і Іпуццю (а рэкі у старажытнасці служылі галоўнымі гандлевымі шляхамі) спрыяла, нягледзячы на адсутнасць тут гарадоў, уключэнню гэтых зямель у гандлевыя зносіны, у тым ліку і з далекімі краінамі. Сведчаннем гэтага з'яуляецца знаходка у кургане каля в. Калодзецкая бронзавай літай фігуркі з выявай прывязанага да каня чалавека,якая належыць да скандынаўскіх старажытнасцей. Скандынаўскае паходжанне мае і манетападобная падвеска з выявай галавы быка, знойдзеная у курганным могільніку каля в. Улазавічы. 3 поўдня паступаў сланец, з якога рамеснікі выточвалі праселкі для прадзення нітак.

Але, безумоуна, галоўным накірункам гандлевых адносін такога «вясковага» раена, якім лічылася Касцюкоўшчына, быў унутраны. Тым болей, што гэтаму спрыяла і развітая сетка рэк. Шлях па Сожу прыводзіў у вусце р. Лабжанкі. Падняўшыся па ей да сенняшняй в. Ціманава, ен зварочваў направа у невялікую рэчку з характэрнай назвай — Перавалочня, дзе пачынаўся волак, па якім цягнулі - валачылі лодкі (адсюль і назва ракі) у Жадуньку, якая у сваю чаргу выводзіла у Беседзь. Верагодна, адным з заняткаў продкаў сенняшніх жыхароў весак Ціманава, Норкіна, Рысін у Х— ХІІ ст. было абслугоўванне гэтага гандлевага шляху. Другі шлях з Беседзі веў па р. Сураў у бок Расціслаўля. 3 Сурава пачынаўся волак у другую раку — Перавалочню, якая цячэ на усходзе Клімавіччыны і упадае у Іпуць.

с Ипути на р. Калпеница открывался путь на Ростиславль. Многие курганные могильники на берегах Жадуньки и Сурова - около деревень Норкина, Василевка, Костюковичи, Студенец, Калодливо, Печары, Тупичыно, Вишански, Каничи - свидетельствуют о заселении берегов этих торговых путей.

Нельга выключыць, што існаваў яшчэ адзін волакавы пераход з Беседзі у Іпуць. Вярхоўе р. Зубар вельмі блізка падыходзіць да вытокаў р. Клінкі, якія раздзяляліся балоцістай нізінай.

3 р. Клінкі адкрываўся прамы шлях у р. Іржач, прыток Іпуці. На гэтьiм шляху раней існавалі курганныя могільнікі каля в. Разрытае, а рэшткі селішча эпохі Старажытнай Русі прасочваюцца у весцы і зараз.

Пра далейшы лес гэтых зямель да сярэдзіны ХІV ст. нічога невядома.

По некоторым косвенным  данным, они были присоединены смоленскими князьями к своим владениям. Так, в 1154 где-то здесь Ростислав Мстиславич, после того как Изяслав Давыдович выгнал его из Киева, собирает свои новые дружины и отсюда идет против Юрия Долгорукого "к Зарей» - нелокализованному населенному пункту Смоленского княжества. Где он находился, точно неизвестно. Обычно его пытаются локализовать на городище у д. Разрыта Ершицкого района Смоленской области. Но созвучные тапонимы встречаются и на территории Климовичского района. Возможно, земли в междуречье Сожа и Ипути уже в то время входили в состав Мстиславского удельного княжества, скромные сведения о существовании которого встречаются под 1180 г.  Во всяком случае в ХV - начале XVI в. это междуречье входило в состав Мстиславского княжества.

Безумоўна, у ХІІ — ХIII ст. існавалі і больш дробныя адміністрацыйна - тэрытарыяльныя адзінкі — воласці, якія таксама мелі свае цэнтры. Але зараз мы не маем магчымасці дакладна адказаць на пытанне, дзе размяшчаўся цэнтр зямель Касцюкоўшчыны. ХІІ — ХIII стагоддзі — яшчэ адна нераскрытая загадка для археолагаў і гісторыкаў. На Касцюкоўшчыне пакуль невядома ніводнага умацаванага паселішча ХІІ — ХIII ст., якое магло б выконваць функцыю гарадскога цэнтра. Крычаў, Зарой, Прапойск, Старадуб, Стары Дрокаў размешчаны на даволі значнай адлегласці, каб быць яе цэнтрам. Верагодна, яго пошукі трэба весці у напрамку выяўлення буйнога сельскага паселішча са слядамі жыцця прадстаўнікоў феадальнай знаці, якое і было цэнтрам воласці. І у больш позні час (ХV — ХVІІ ст.) на гэтых землях гарады невядомы, а цэнтрам размешчанай тут Лучыцкай (Алучыцкай) воласці было нейкае сельскае паселішча. 

На мяжы ХIII — ХІV ст. у гэтым раене пэўны час адбываліся сутычкі паміж Смаленскім і Бранскім княствамі; безумоўна, яны не маглі спрыяць развіццю міжрэчча Сожа і Іпуці.

У другой палове ХIII ст. пачаўся ціск на Смаленскую зямлю дружын Вя-лікага княства Літоўскага. 3 пачатку ХІV ст. у барацьбу за аслабленае Смаленскае княства пачало актыўна умешвацца і Вялікае княства Маскоўскае. У 1359 г. Альгерд далучыў да Вялікага княства Літоўскага Мсціслаў - смаленскі фарпост на Пасожжы. Верагодна, тады ж былі далучаньi Крычаў, Прапойск, Папова Гара, Дрокаў, землі Касцюкоўшчыны. У 1365 г. ужо і Бранск апынуўся у складзе Вялікага княства Літоўскага.

А. А. Мяцельскі -(пераклад асобных абзацаў на расейскую мову- аўтара блогу).

Ад імя правадыра свайго Радзіма

Поселившиеся в Могилевской губернии славяне назывались различными именами. Избравшие берега Сожа и впадающих в оный рек — в уездах Климовицком, Чериковском, Чаусовском, Быховском и Белицком назывались Радимичами. От имени вождя своего Радима... 
Это имя и доныне сохранилось в названии местечка Радомля, находящегося в Чаусовском уезде, и некоторых селений, может быть, Радомля была некогда столицею Радимичей. Обитавшие в верховьях Днепра — в нынешних уездах Мстиславском, Копысском, Оршанском и Сенненском — назывались Кривичами. От имени Криве, Кривейто, ко. торым титуловались идолопоклоннические их Верховные жрецы. В уездах, соседних с нынешнею Минскою Губерниею — Могилевском, частию Быховском и Рогачевском, жили Дреговичи. Радимичи и Дреговичи резко отличались нравами от Полян. Поляне были образованнее, кротки и тихи, брак считали святою обязанностью, семейный мир и целомудрие — высокими добродетелями; а Радимичи и Дреговичи, подобно Древлянам, имели обычаи дикие, в распрях и ссорах убивали друг друга, не знали ни целомудрия, ни брачных союзов, но молодше люди обоего пола сходились на игрища между селениями — женихи вибирали невест и без всяких обрядов соглашались жить с ними вместе. Многоженство было у них в обыкновении.
 Впрочем, летописец (Нестор) едва ли не напрасно так порицает нравы Радимичей, желая, может быть, похвалить перед прочими Полян, между которыми сам жил. Он же говорит, что Радимичи, кроме скотоводства и звериной ловли, издревле занимались хлебопашеством, а это занятие несродно дикому и зверскому. Кроме того, можно догадываться,что им не чужда была и торговля: они знали монету, хорошо платили дань... Что же касается до жилищ, то не только в VI веке, но и гораздо после все славяне обитали в шалашах, которые едва укрывали их от непогод и дождя. Самче города славян были не что иное, как собрание хижин, окруженных заборами и земляным валом. Вера у всех языческих славян была одинакова. Главный идол был Перун — бог молнии... 

 Радимичи и другие сжигали трупы на большом костре и, заключив пепел в урну, ставили на столбе в окрестности дороги. Сей обряд заключали они тризною или веселым торжеством; показывали силу свою в разных играх воинских; делали изобильный пир, который назьiвался стравою. Сей обряд, сохраненный ими до времен Нестора, показывает воинственный дух народа, который праздновал смерть, чтобы не страшиться ее в битвах, и печальными урнами окружал дороги, чтобы приучать глаза и мысли к сим знакам человеческой тленности. До конца VII или начала VIII в. Российские славяне были независимы, наблюдая у себя Правление Патриархальное.

Вожди их имели над ними власть только во время войны. Сильные числом и дикою храбростию, они надолго могли быть сохранить свою независимость; но разсеянные и ослабленные междуусобием, должны были признать над собою власть Козаров, которые под предводительством своего Кагана приведши в трепет Греческую империю, в исходе VII или в начале VIII в. обратили силу своего оружия к берегам Днепра и самой Оки. Каган обложил данью Полян, Северян, Радимичей, частью Дреговичей и Вятичей. Радимичи и Дреговичи платили сперва по белке, а после по шляги (шиллингу) с дома. Однако иго Каганово не тяготило их; хотя продолжалось около двух столетий.

Ни одно из племен, обитавших в древности в нынешней Могилевской губернии, не участвовало в признании в России князей из Варягов: одни были довольны своим древним народным правлением, другие оставались спокойными данниками Козаров. Однако вскоре они волею или неволею должны были признать над собою власть Варяго-Руссов.

В 885 году Радимичи, жители Сожских берегов, добровольно согласились платить им дань, что и Козарам.

Почти сто лет Радимичи были спокойными данниками русских князей и только при Великом князе Владимире в 984 г. они вздумали объявить себя независимыми. Владимир поспешил наказать мятежников. Храбрый его воевода Волчий Хвост, начальник передовой дружины князя, встретился с ними на берегах реки Пещаны и разбил их. С тех пор, сверх обыкновенной дани, Радимичи были обложены повинностью возить в походах военные грузы.

Могилевские губернские ведомости,

 часть неофициальная за 1848 год. 

К. №3. С. 21 — 24, 60 — 61.

Радимичи и Вятичи, и Север один обычай имеху: живяху в лесе, яко же всякий зверь, ядуще все нечистое и срамословие в них пред отцы и пред снохами, и браци не бываху у них, но игрища межю селы, схожахуся на игрища, на плясания и на вся бесовская песни, и ту умыкаху жены себе... имяху же по две и по три жены. И аще кто умряше, творяху тризну над ним, и по сем творяху кладу велику, и возложа на кладу мертвеца, и сжигаху, и по сем собравше кости, вложаху в сосуд мал, и поставляху на столпе на путех... Си же творяху обычаи и Кривичи и прочии погании, не ведуще закона божия, творяще сами собе закон.

Гісторыя Беларусі у дакументах і матырыялах.

 Мн., 1936 т.1.с.2.

Працяг  – В составе Великого княжества Литовского
В составе Российской империи
Читайте также: Славгородский район, город и деревни